Rynek energetyczny to rynek wielkich firm. Funkcjonowanie
w tej branży wiąże się często z koniecznością
poniesienia dużych kosztów inwestycyjnych, co zazwyczaj
przekracza możliwości podmiotów prywatnych.
Dlatego udział państwa, również ze względu na strategiczny
charakter rynku energetycznego, jest w tym
sektorze bardzo widoczny. Jak wynika z raportu "Kierunki
2018" przygotowanego przez Bank DNB i PwC,
interwencjonizm państwowy w tej branży jest odczuwalny,
zarówno jeżeli chodzi o formę własności, jak
i sferę regulacji. Jest to widoczne szczególnie w Europie
kontynentalnej. Z kolei w państwach anglosaskich
interwencje państwa mają charakter niemal wyłącznie
regulacyjny. W Polsce udział skarbu państwa w branży
energetycznej wynosi blisko 18 proc.
Do największych spółek w państwach objętych analizą PwC
i Banku DNB (Polska, Niemcy, USA, Norwegia, Wielka Brytania,
Francja) należą francuskie Électricité de France i Enedis
oraz niemieckie EnBW i Stadtwerke Köln. Sprzedaż wygenerowana
przez cztery wymienione podmioty to ponad 34
proc. całkowitej sprzedaży wszystkich spółek energetycznych
znajdujących się w branży. Podmioty te zatrudniają
blisko połowę wszystkich pracowników pracujących w sektorze
energetycznym w państwach omówionych w raporcie.
– Rynek energetyczny należy do sektorów gospodarki,
w których zaangażowanie państwa jest wyraźne, zarówno
pod względem udziału własnościowego, jak i zakresu zagadnień
objętych regulacją. Cechuje się on występowaniem
naturalnych monopoli w obszarze przesyłu i dystrybucji energii.
Regulacje państwowe mają w tym zakresie zastępować
warunki konkurencji rynkowej i dzięki temu chronić konsumentów
poprzez urzędową kontrolę cen energii – mówi
Krystian Solawa, Dyrektor Biura Energii i Paliw, DNB
Bank Polska S.A.
Zagadnienia związane z rynkiem energetycznym są również
przedmiotem zainteresowania i regulacji ze strony organizacji
międzynarodowych, w tym Unii Europejskiej. W ostatnim
czasie dość szeroko komentowano wdrożenie tzw. pakietu
zimowego, czyli kompleksu regulacji unijnych, które mają
na celu wspieranie efektywności, konkurencyjności i bezpieczeństwa
polityki energetycznej prowadzonej przez państwa
członkowskie, a także promowanie energii pochodzącej
z czystych źródeł. Wszelkie regulacje unijne rzutują na
kształt wewnętrznych rynków energii państw członkowskich.
Wskaźnik PMR (product marker regulation), przygotowany
przez OECD i określający poziom zaangażowania państwa
w poszczególnych sektorach gospodarki, w przypadku rynku
energii osiąga wysokie wskazania we wszystkich państwach
objętych analizą. Co ciekawe, jedynie rynki energii w Wielkiej
Brytanii i w Stanach Zjednoczonych są regulowane słabiej
niż ogólny średni poziom w państwach OECD.
Energia w rękach państwa
Spółki energetyczne cechują się wysokim zaangażowaniem
kapitałowym państwa. Średni udział skarbu państwa wynosi
w analizowanych krajach 20,4 proc. Na tym tle wyróżniają
się brytyjskie spółki energetyczne. Średni udział państwa jest
w ich przypadku wielokrotnie niższy niż w przypadku pozostałych
z analizowanych państw. Najsilniejsze zaangażowanie
państwa w sektor energetyczny obserwuje się we Francji
(41,4 proc.). W Polsce jest to z kolei 17,49 proc. Oznacza to,
że sektor energetyczny we wszystkich państwach objętych
analizą jest silnie kontrolowany przez władze publiczne, choć
w niektórych przypadkach powiązania udziałowe są mało widoczne
i ujawniają się dopiero w ramach analizy właścicieli
ostatecznych. – Wynika to m.in. z tego, że funkcjonowanie
w branży energetycznej wiąże się często z koniecznością
poniesienia dużych kosztów inwestycyjnych. Budowa odpowiedniej
infrastruktury przekracza na ogół możliwości podmiotów
prywatnych albo jest dla nich zbyt ryzykowna – mówi
Krystian Solawa.
|
Reklama bez ograniczeń
Regulacje dotyczące rynku energetycznego są dość silnie
zróżnicowane pomiędzy poszczególnymi państwami. Choć
zaangażowanie regulacyjne państwa jest w sumie względnie
podobnie intensywne we wszystkich analizowanych
państwach, to kolejne reżimy prawne różnią się w zakresie
poszczególnych rozwiązań. Pewnym wyjątkiem w tym
przypadku są Stany Zjednoczone, gdzie głębokość regulacji
branży energetycznej jest wyraźnie niższa niż w państwach
europejskich.
Wśród obszarów regulacji poddanych analizie, państwa
w najmniejszym stopniu ingerowały w kwestie dotyczące reklamowania
usług energetycznych. W tym przypadku praktycznie
nie ma ograniczeń prawnych w żadnym z państw
poddanych badaniu. Podobne wnioski dotyczą funkcjonowania
zachęt podatkowych i fiskalnych dla przedsiębiorców
z branży energetycznej oraz ewentualnych ograniczeń podatkowych.
W żadnym z państw objętych analizą nie obowiązują
tradycyjne instrumenty, które stanowiłyby pozytywne lub
negatywne bodźce dla nowych przedsiębiorców rozpoczynających
działalność w branży energetycznej, choć sytuacja
wygląda nieco inaczej w zakresie energetyki odnawialnej.
Jeśli chodzi o ograniczenia dotyczące swobody kształtowania
cen, to restrykcyjnością wyróżnia się Francja (pewne
rozwiązania dotyczące taryf regulowanych stosowanych
przez Electricité de France były utrzymywane nawet pomimo
krytyki ze strony Komisji Europejskiej), a ponadprzeciętną
swobodą Norwegia.
Trudne wejście na rynek
Najsilniej regulowane obszary rynku energetycznego są
związane z rozpoczynaniem działalności. Dotyczy to zarówno
przedsiębiorstw lokalnych, jak i otwartości na podmioty
zagraniczne. Państwa, które najsilniej ograniczają swobodę
w tym zakresie, to Polska i Francja, a najbardziej liberalne
są Stany Zjednoczone oraz Norwegia. Wszystkie państwa
przewidują jednak pewne ograniczenia w zakresie dopuszczania
zagranicznych podmiotów do działalności na rynku
lokalnym. Jest to specyficzne dla sektorów o strategicznym
znaczeniu dla gospodarki.
– Polskie regulacje zostały ocenione jako stosunkowo restrykcyjne,
przede wszystkim ze względu na fakt, że działalność
produkcyjna wymaga uzyskania koncesji i dostarczenia
bardzo szczegółowych informacji o planowanej działalności.
Istotne dla tej oceny jest także obowiązywanie ustawy
o kontroli niektórych inwestycji, która upoważnia ministra ds.
energii do wstrzymania wybranych transakcji przejęcia polskich
spółek energetycznych – mówi Krystian Solawa. Podobne
obostrzenia obowiązują we Francji, gdzie utworzenie
nowej elektrowni wymaga dostarczenia szerokich informacji
o planowanej inwestycji i uzyskania zgody, a minister właściwy
ds. gospodarki ma kompetencje, które pozwalają mu
zatrzymać przejęcia francuskich spółek energetycznych.
Fokus na źródła odnawialne
Coraz większe znaczenie w długookresowych planach poszczególnych
państw zaczyna odgrywać energia odnawialna.
Międzynarodowa Agencja Energetyczna szacuje, że inwestycje
w odnawialne źródła energii są konieczne, aby utrzymać
wzrost temperatury na Ziemi poniżej 2°C. Do 2040 r. powinny
one sięgnąć 6 bilionów dolarów. Ten ambitny cel wymaga
aktywnej polityki i czyni rolę państw oraz organizacji międzynarodowych
szczególnie istotną. Energia pochodząca z wiatru,
wody, promieni słonecznych czy źródeł geotermalnych
odgrywa rosnącą rolę również w polityce Unii Europejskiej.
Cele stawiane sobie przez państwa członkowskie na 2020 r.
zakładały między innymi, że 20 proc. energii konsumowanej
przez Europejczyków będzie pochodziło ze źródeł odnawialnych.
Nowe założenia sięgające 2030 r. podwyższają
ten poziom do 27 proc. Analizy z 2017 r. wskazywały,
że w 2015 r. udział energii ze źródeł odnawialnych wynosił
w Unii Europejskiej ponad 16 proc. |
