20 lutego 2016 r. mija pierwsza rocznica uchwalenia
ustawy o odnawialnych źródłach energii.
Ustawa nie realizuje celu, w jakim została uchwalona.
Daleki od doskonałości był długi proces legislacyjny
i nawet nieskrywana niechęć, a czasami wręcz arogancja
rządu wobec inicjatyw obywatelskich w energetyce.
Opór rządu i potężnych monopoli został niemalże
cudem przełamany, ale kosztem jakości regulacji.
Jednak o ustawie, zgodnie z wynikami ostatnich
badań, wie aż 30 proc. Polaków. Społeczeństwo wie
o tej regulacji, a przy okazji więcej o całej energetyce
z jednego powodu – z powodu wprowadzenia do
niej, w dramatycznych okolicznościach, tzw. poprawki
prosumenckiej, która dzięki taryfom gwarantowanym
miała od 1 stycznia br. umożliwić obywatelom i małym
firmom bezpieczne inwestowanie w mikroinstalacje
odnawialnych źródeł energii o mocy do 10 kW.
Tak się nie stało. Sejm 28 grudnia ub. roku odroczył
o 6 miesięcy wejście w życie tego przepisu, nie pytając
obywateli. I tutaj rodzi się pytanie, czy Polska,
w całym tym procesie postępuje zgodnie z przesłaniem
papieża Franciszka? "Biorąc pod uwagę, że
czasami prawo na skutek korupcji okazuje się nieudolne,
konieczna jest decyzja polityczna spowodowana
presją ludności. Społeczeństwo, poprzez organizacje
pozarządowe i stowarzyszenia pośredniczące,
powinno zmusić rządy do opracowania standardów,
procedur i ściślejszych kontroli. Jeśli obywatele nie
kontrolują władzy politycznej – ogólnokrajowej, regionalnej
i samorządowej – to nie jest również możliwe
udaremnienie szkód ekologicznych1".
Z okazji rocznicy uchwalenia po raz pierwszy w historii
RP prosumenckich przepisów Instytut Energetyki
Odnawialnej opracował kalendarium2 burzliwych
prac nad ustawą o odnawialnych źródłach energii:
od prosumenckiego projektu ustawy z grudnia 2011r. do uchwalenia poprawki prosumenckiej 20 lutego
2015 roku. Jest to historia o tym, jak trudno przebić
się z nowymi ideami i z innowacjami w energetyce,
ale też o tym, że nawet tam, gdzie rządzi prawo silniejszego,
jest zawsze przestrzeń na dobrą zmianę.
Pierwsze koncepcje ustawy o OZE były prezentowane
przez utworzony w styczniu 2011 r. w Ministerstwie Gospodarki
– Departament Energii Odnawialnej. Koncepcja
wdrożenia dyrektyw 2009/28/WE o promocji energii
z odnawianych źródeł energii (OZE) w formie dedykowanego
aktu prawnego ("ustawa o OZE") zatwierdzona
została w "Krajowymi planie działania na rzecz odnawialnych
źródeł energii", potwierdzonym uchwałą Rady
Ministrów z 5 grudnia 2010 r. Zrezygnowano z zalecanego,
w przypadku trudniejszych regulacji, formalnego
etapu przygotowania i publicznej konsultacji założeń do
ustawy o OZE. W pierwszym półroczu 2011 r. Departament
Energii Odnawialnej (DEO/MG) opracowywał
koncepcję ustawy o OZE. Pierwsze publiczne nieformalne
prezentacje ogólnych założeń do ustawy o OZE
pojawiły się jesienią 2011 r.
Wstępny etap prac legislacyjnych
nad projektem ustawy o OZE – wersja 1.0
22.12.2011
22 grudnia 2011 r. Ministerstwo Gospodarki zaprezentowało
pakiet trzech ustaw z sektora energetyki.
W trójpaku znalazło się Prawo energetyczne oraz dwie
zupełnie nowe ustawy: Prawo gazowe i ustawa o odnawialnych
źródłach energii. Projekt nowych regulacji
dotyczących OZE co do zasady utrzymywał dotychczasowy
system wsparcia OZE, polegający na obowiązku
uzyskania i przedstawienia do umorzenia tzw.
zielonych certyfikatów, jednak w istotnym stopniu ten
system zmodyfikował, zakładając m.in. zróżnicowanie
wartości certyfikatów w zależności od rodzaju i wielkości
źródła energii oraz czasu jego oddania do użytku.
Dla mikroinstalacji i małych instalacji OZE zaproponowano
specjalny sposób rozliczeń energii sprzedawanej
i zużywanej na własne potrzeby, niezapewniający
opłacalności inwestowania w mikroinstalacje w grupach
taryfowych G11 (<40 kW), C11 oraz, w mniejszym zakresie,
C21 (o mocach do 250 kW). W uwagach do
projektu Instytut Energetyki Odnawialnej postulował
wprowadzenie systemu stałych taryf (FiT), wspólnych
dla wszystkich mikroinstalacji przyłączonych do sieci
niskiego napięcia. Do ministerstwa wpłynęło wiele uwag
i propozycji przedstawicieli sektora OZE.
Ministerstwo Gospodarki zakończyło prace nad
ustawą o OZE w wersji 2.0
27.07.2012
Ustawa o odnawialnych źródłach energii została
zatwierdzona przez kierownictwo resortu gospodarki.
Resort uwzględnił wiele kluczowych postulatów
branży OZE. Zmiany dotyczyły m.in. wprowadzenia
systemu taryf gwarantowanych FiT dla mikroinstalacji
i małych instalacji OZE o mocy maksymalnie do 200
kW. Przedstawiony projekt ustawy o odnawialnych
źródłach energii uderzał w interesy wielkich koncernów
energetycznych zarabiających na zielonych
certyfikatach wydawanych na energię wytwarzaną
we współspalaniu biomasy z węglem oraz energię
wytwarzaną w dużych, zamortyzowanych elektrowniach
wodnych.
IEO proponuje stawki FiT oparte na analizach
kosztu produkcji energii (LCOE)
13.09.2012
Instytut Energetyki Odnawialnej na zlecenie Ministerstwa
Gospodarki wykonał analizę możliwości wprowadzenia
systemu Feed-in tariff (FiT) dla mikro- i małych
instalacji OZE oraz proponowanych w projekcie ustawy
o odnawialnych źródłach energii stawek.
Ministerstwo Gospodarki publikuje trzeci
projekt ustawy o OZE w wersji 3.0 (2.0.1)
04.10.2012
Po nieco ponad dwóch miesiącach Ministerstwo Gospodarki
dokonało odsłony trzeciego projektu ustawy
o OZE pokrywającego się, co do zasady, z założeniami
projektu ustawy w wersji 2.0, a wkrótce potem kolejną
wersję 4.0 (2.0.2).
Mały trójpak energetyczny ponownie w sejmie
30.10.2012
Do sejmu trafił tzw. mały trójpak energetyczny, czyli
projekt nowelizacji Prawa energetycznego. Przepisy
mają w przyspieszonym tempie wprowadzić do polskiego prawa najważniejsze regulacje pakietu
trzech ustaw energetycznych przygotowywanych
przez rząd. Było to efektem presji, jaką na rządzie
wywarło wszczęcie postępowania Komisji Europejskiej
przeciwko Polsce za niewdrożenie dyrektywy
2009/28/WE. Projekt regulacji wprowadzał uproszczenia
administracyjne i rozwiązania dla mikroinstalacji
w postaci możliwości odsprzedaży nadwyżek energii
po cenie wynoszącej 80 proc. średniej ceny energii
z poprzedniego roku. Mały trójpak w wersji zaproponowanej
przez posłów jest jedynie prowizorycznym
rozwiązaniem i skutecznie odwraca uwagę od procedowania
nad rządowym projektem ustawy o OZE.
IEO w swoim stanowisku podkreślał, że wprowadzenie
tego zastępczego rozwiązania stwarza zagrożenie,
że wypracowany przez Ministerstwo Gospodarki
projekt ustawy zostanie zdegradowany w legislacyjnej
hierarchii ważności.
Komisja sejmowa przyjęła "mały trójpak"
24.05.2013
Sejmowa komisja gospodarki przyjęła w pierwszym
czytaniu "mały trójpak". Dużą aktywność i wpływ na
przepisy prosumenckie wykazuje Polskie Towarzystwo
Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej. Udział branży
OZE w konsultacjach jest znikomy.
IEO publikuje "Krajowy plan rozwoju
mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii
do 2020 roku"
11.07.2013
Mapa drogowa "Krajowy plan rozwoju mikroinstalacji
odnawialnych źródeł energii do roku 2020", opracowana
przez Instytut Energetyki Odnawialnej, analizuje rynek
mikroinstalacji OZE do wytwarzania ciepła i energii
elektrycznej oraz informuje o korzyściach wynikających
z upowszechnienia energetyki prosumenckiej. Według
autorów raportu, rynek mikroinstalacji w obecnym czasie
wart jest 4,5 mld zł, a w 2020 r. – przy odpowiedniej
polityce – jego wartość może wzrosnąć sześciokrotnie,
do 26,5 mld zł. Jak wynika z badania TNS
OBOP, przeprowadzonego na zlecenie IEO, polskie
społeczeństwo chce korzystać z odnawialnych źródeł
energii, w szczególności z mikrogeneracji "obywatelskiej".
Zainteresowanych bezpośrednimi inwestycjami
w tym sektorze jest wówczas 45 proc. badanych. IEO
wskazuje, że korzyści wynikające z "mapy drogowej",
zwłaszcza po stronie produkcji urządzeń, rozwoju zielonej
gospodarki i tworzenia zrębów energetyki obywatelskiej,
mogą być zrealizowane tylko wtedy, gdy elementem
wsparcia OZE będzie system taryf gwarantowanych (taką możliwość daje "Krajowy plan działań w zakresie
energii z odnawialnych źródeł energii").
Parlament przyjął "mały trójpak"
26.07.2013
Parlament przyjął poselską nowelizację Prawa energetycznego,
tzw. mały trójpak. Nowelizacja nie zapewnia
jednak żadnego systemu wsparcia dla mikroinstalacji
oraz nie rozwiązuje innych poważnych
problemów branży energetyki odnawialnej w Polsce
– napisała Koalicja Klimatyczna w komunikacie prasowym
przygotowanym wspólnie ze Związkiem Pracodawców
Forum Energetyki Odnawianej. I dodaje:
"przygotowywana nowelizacja prawa energetycznego
(…) częściowo znosi prawne i biurokratyczne bariery
dla inwestujących w mikroinstalacje".
Nowa wersja ustawy o odnawialnych źródłach
energii 4.1 (5.0)
12.11.2013
Ministerstwo Gospodarki przekazało do uzgodnień
międzyresortowych oraz konsultacji społecznych kolejny,
zdecydowanie zmieniony projekt ustawy o odnawialnych
źródłach energii. Dorobek 2 lat pracy
nad pierwotnym projektem ustawy o OZE i uzyskany
w końcu konsensus społeczny zostanie całkowicie
odrzucony. Nowy projekt ustawy powstaje w Kancelarii
Premiera Rady Ministrów (KPRM). Duży wpływ
na jego kształt ma Polski Komitet Energii Elektrycznej.
Rząd odrzuca koncepcje taryf gwarantowanych
i zróżnicowanych technologicznie zielonych certyfikatów
i proponuje system aukcyjny w niespotykanej
na świecie doktrynalnej formie (bez zróżnicowania
technologicznego oraz bez podziału na technologie
innowacyjne i przestarzałe). Pomimo zupełnie nowej
koncepcji ustawy, która poszła w kierunku diametralnie
innym niż wyniki konsultacji społecznych z 2012 r.,
Ministerstwo Gospodarki twierdzi, że zmiana koncepcji
wynika z konsultacji i do konsultacji już nigdy
nie powraca. Wsparcie wielkich koncernów kosztem
małych producentów energii i współspalania biomasy
z węglem kosztem alternatywnych źródeł – to
najważniejsze zarzuty pod adresem przygotowanego
przez resort gospodarki projektu ustawy o odnawialnych
źródłach energii (OZE). Uwagi do projektu
ustawy zgłosił IEO.
W ślad za tym Instytut Energetyki Odnawialnej dokonał
analizy oceny skutków regulacji (OSR) dla projektu
ustawy o OZE w najnowszej wersji 4.1, skierowanej do
Komitetu Stałego Rady Ministrów 31 grudnia 2013 r.
IEO uważa, że regulacja wpłynie znacznie silniej na
|
energetykę odnawialną, niż to przedstawiono w OSR,
i będzie to wpływ dalece bardziej negatywny, w szczególności
jeśli chodzi o małe źródła, mikroinstalacje oraz
mniejszych, niezależnych producentów energii z OZE,
a także cały rynek zielonej energii i sektor innowacji.
Zdaniem IEO, regulacja wpłynie też na kształt całego
sektora energetyki, a nawet szerzej – na model rozwoju
gospodarczego kraju i spójność społeczną, do
czego nawet w najmniejszym stopniu nie nawiązuje
błędnie wykonany OSR. IEO ostrzega, że projekt regulacji
w wersji 4.1 będzie też źródłem większych, niż
oszacowano błędnie w OSR, kosztów finansowych po
stronie inwestora, ale też po stronie podatnika i konsumenta
energii.
Kolejne wersje projektu ustawy o OZE
29.01.2014 – 02.04.2014
Datowany na 29 stycznia projekt ustawy o odnawialnych
źródłach energii opublikowało Rządowe Centrum
Legislacyjne (RCL). Ze strony RCL usunięto krytyczną
ocenę OSR Instytutu Energetyki Odnawialnej. Od tego
momentu nie zmienia się OSR, ale pojawiają się kolejne
wersje rządowego projektu ustawy o OZE, odpowiednio
04.02.2014 i 02.04.2014 (projekt datowany na
28.03.2014) i setki kolejnych poprawek w już uchwalonym
przez rząd projekcie ustawy o OZE (w większości
autopoprawek rządowych w latach 2014–2015). Organizacje
pozarządowe i zrzeszenia przedsiębiorców
reprezentujące branżę OZE wystosowały pismo do
ministra gospodarki w sprawie nowej ustawy o OZE.
Ich zdaniem projekt jest niezgodny z założeniami dyrektywy
Parlamentu Europejskiego w sprawie promowania
stosowania energii ze źródeł odnawialnych.
Ustawa OZE przyjęta przez Radę Ministrów
08.04.2014
Rada Ministrów na posiedzeniu w dniu 8 kwietnia 2014 r.
przyjęła projekt ustawy o odnawialnych źródłach energii
autorstwa Ministerstwa Gospodarki – podał resort
w komunikacie.
Ustawa o OZE do KE
06.05.2014
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów (KPRM) w piśmie
do szefa resortu gospodarki datowanym na 30
kwietnia wnioskuje o wszczęcie procedury notyfikacji
przed Komisją Europejską mechanizmów wsparcia
energetyki odnawialnej zaproponowanych w projekcie
ustawy o OZE. Później rząd całkowicie rezygnuje
z tej procedury, prowadząc tym samym nie tylko do wprowadzania ustawą instrumentów wsparcia niedostosowanych
do rynku krajowego, ale do praktycznego
zablokowania możliwości wejścia w życie już
uchwalonych przepisów. Niejasną rolę w tej sprawie
odegrał UOKiK, który w tym czasie zaangażowany
był w postępowanie Komisji Europejskiej sprawdzające
nadmierność wsparcia dla współspalania i zamortyzowanych
elektrowni wodnych.
Projekt ustawy o OZE w sejmie
08.07.2014
Rządowy projekt ustawy o odnawialnych źródłach energii
trafił do parlamentu.
Posiedzenie Komisji Nadzwyczajnej
ds. energetyki i surowców energetycznych
28.08.2014
Podczas posiedzenia Komisji Nadzwyczajnej ds. energetyki
i surowców energetycznych przyjęto wniosek
poseł Anny Zalewskiej z Prawa i Sprawiedliwości (PiS)
o zorganizowanie wysłuchania publicznego ws. projektu
ustawy o OZE. Konsultacje społeczne ws. rządowego
projektu ustawy o OZE były fikcją, pisali go
lobbyści, dlatego tak ważne jest wysłuchanie publiczne
w tej sprawie – ocenili na konferencji posłowie PiS.
Wysłuchanie publiczne ws. ustawy o OZE
15.09.2014
Instytut Energetyki Odnawialnej postuluje wprowadzenie
w ustawie o OZE wyższych taryf dla instalacji prosumenckich.
Posiedzenie prezydium Komisji Nadzwyczajnej
ds. rozpatrzenia projektu ustawy o OZE
21.11.2014
Podczas posiedzenia prezydium Komisji Nadzwyczajnej
ds. rozpatrzenia projektu ustawy o OZE wstępnie
uzgodniono, że prosumenci będą otrzymywać 100 proc.
ceny rynkowej za energię elektryczną odsprzedawaną
do sieci, pojawiły się też propozycje ograniczenia
współspalania biomasy z węglem.
Poseł Artur Bramora zgłasza poprawkę
prosumencką do projektu ustawy o OZE
25.11.2014
Podczas posiedzenia podkomisji sejmowej w dniu 25
listopada, pracującej nad rządowym projektem ustawy o odnawialnych źródłach energii, poseł Artur Bramora
z Klubu PSL zgłosił poprawkę prosumencką, która ma
na celu wprowadzenie tzw. taryfy gwarantowanej na
energię elektryczną wyprodukowaną w najmniejszych,
przydomowych źródłach prosumenckich o mocach do
10 kW. Jednoczenie rząd zgłasza coraz więcej autopoprawek
do projektu ustawy o OZE.
Zwolennicy energetyki prosumenckiej piszą
do posłów
13.01.2015
83 organizacje, firmy i instytucje wystosowały list do posłów,
w którym wzywają do poprawienia ustawy o odnawialnych
źródłach energii. W liście jego sygnatariusze
wytykają między innymi wady obecnie procedowanego
projektu ustawy o OZE oraz podkreślają, że brakuje
w nim rzeczywistego wsparcia dla prosumenckich instalacji
bazujących na odnawialnych źródłach energii.
Drugie czytanie projektu ustawy o OZE w sejmie
13.01.2015
Podczas drugiego czytania projektu ustawy o OZE na
posiedzeniu plenarnym sejmu zgłoszono do niego szereg
poprawek, które będą głosowane podczas posiedzenia
podkomisji. PiS zgłosiło wniosek o odrzucenie całego
projektu. Dziesiątki poprawek do rządowego projektu
ustawy o odnawialnych źródłach energii (OZE) zgłosili
posłowie w sejmie. Projekt został ponownie skierowany
do prac w komisji.
Sejm uchwalił ustawę o odnawialnych
źródłach energii
16.01.2015
Sejm uchwalił ustawę o odnawialnych źródłach energii.
Posłowie wcześniej przyjęli część spośród 64 poprawek
do projektu, zgłoszonych w II czytaniu. Sejm,
głosami opozycji i podzielonego Klubu PSL, przegłosował
też poprawkę prosumencką zgłoszoną jako wniosek
mniejszości przez posła Artura Bramorę. Eksperci
i środowiska ekologiczne twierdzą, że uchwalona
przez sejm ustawa o OZE może być pierwszym krokiem
w kierunku energetyki obywatelskiej w Polsce.
Wskazują jednak na konieczność dalszych zmian,
które pozwolą produkować energię elektryczną m.in.
także spółdzielniom mieszkaniowym. Przed planowanym
na 29 stycznia posiedzeniem senackiej Komisji
Gospodarki Narodowej w mediach pojawia się coraz
więcej oświadczeń i artykułów sponsorowanych przez
sektor energetyczny odnośnie do rzekomych zagrożeń
(bezpieczeństwo energetyczne i "olbrzymie koszty")
z powodu wprowadzenia taryf gwarantowanych dla
prosumenckich instalacji OZE (mają wesprzeć powstanie
tylko 800 MW nowych mocy).
IEO. Koszty netto poprawki prosumenckiej
wyniosą 550 mln zł
28.01.2015
Instytut Energetyki Odnawialnej przygotował ocenę
skutków wprowadzenia w życie poprawki prosumenckiej
przyjętej przez sejm w ustawie o OZE. Wyliczenia
IEO wskazują, że koszty netto wdrażania w Polsce,
w latach 2016–2020, taryf gwarantowanych FiT
dla mikroprosumentów wyniosą łącznie 550 mln zł,
a koszt energii nie wzrośnie o więcej niż 0,1–0,2 proc.
(podczas gdy koszty wsparcia dla dużych źródeł OZE
poodnoszą cenę energii o 10–20 proc.).
Ustawa o OZE w senacie. MG wnosi wniosek
o odrzucenie poprawki prosumenckiej
29.01.2015
Podczas posiedzenia senackich Komisji Gospodarki
Narodowej i Komisji Środowiska przedstawiciel Ministerstwa
Gospodarki w imieniu rządu zgłosił poprawkę
mającą na celu odrzucenie przez senat przyjętej
wcześniej przez sejm tzw. poprawki prosumenckiej.
Rząd niespodziewanie proponuje podniesienie ceny
sprzedaży energii z instalacji prosumenckich z 80
proc. średniej ceny z pośredniego roku do 210 proc.
tej ceny. Tak jak i w całym procesie ustawodawczym,
nie przedstawia żadnego ekonomicznego uzasadnienia
do swoich propozycji i nie wiadomo, z jakiego
powodu koszt energii z mikroinstalacji w ciągu jednej
nocy wzrasta trzykrotnie. Komisja nie dopuszcza do
głosu wnioskodawcy poprawki prosumenckiej – posła
Artura Bramory, który (poprzez senatorów) chce
w trybie autopoprawki doprecyzować poprawkę prosumencką
do zmieniającego się – w wyniku dziesiątek
autopoprawek rządowych – projektu ustawy.
Głosowanie nad ustawą o OZE w senacie
06.02.2015
Tzw. kompromisowy przepis o tzw. cenie odsprzedaży
nadwyżek energii z instalacji prosumeckich to jedna
z poprawek do ustawy o odnawialnych źródłach
energii przyjętych przez senat. Kompromisowy zapis
artykułu o tzw. taryfach gwarantowanych zaproponowała
grupa senatorów PO. Według senatora Kazimierza
Kleiny, poprawka może pogodzić racje rządu
i tzw. prosumentów, popieranych m.in. przez PSL. Wprowadzone przez senat poprawki odnośnie do
poziomu wsparcia dla instalacji prosumenckich sprawiają,
że w 2016 r. nie będzie opłacalna w zasadzie
żadna z inwestycji w mikroinstalacje – ocenia Instytut
Energetyki Odnawialnej.
Sejmowa komisja rekomendowała przyjęcie
poprawki do ustawy o OZE
17.02.2015
Sejmowa Komisja Nadzwyczajna zarekomendowała
przyjęcie wprowadzonej przez senat "kompromisowej"
poprawki do ustawy o OZE dotyczącej mikroproducentów
energii. Od głosu wstrzymali się posłowie PiS.
Klub PSL zapowiedział, że będzie głosował przeciwko
senackiej poprawce, czyli poprze poprawkę w wersji
zgłoszonej przez posła Bramorę i pierwotnie uchwalonej
przez sejm. Sejm odrzucił poprawki senatu do
ustawy o OZE i tym samym przyjął ustawę o OZE
i poprawkę prosumencką.
20.02.2015
Sejm, wbrew stanowisku rządu i koalicji rządowej, odrzucił
kontrowersyjne poprawki senatu do ustawy o odnawialnych
źródłach energii dotyczące mikroinstalacji
prosumenckich. Za poprawką głosowała cała opozycja,
w tym Klub PiS i Klub PSL, przeciw – posłowie PO.
Sejm przywrócił tym samym system taryf gwarantowanych
dla mikroprosumentów.
Epilog – czyli o dalszych losach wybranych
bohaterów po szczęśliwym zakończeniu…
Poprawka prosumencka zmobilizowała tysiące osób do
niezwykłej aktywności obywatelskiej. Trudno byłoby je
wymienić, ale tak jak jest potrzebna pamięć i polityka
historyczna, której elementem może stać się kiedyś historia
wprowadzania idei presumpcji w polskiej energetyce
i w polskim prawie, tak samo potrzebne są żywe
symbole – osoby, które wspierały dążenia obywateli
wtedy, kiedy było najtrudniej.
14 maja 2015 r., niemalże razem z ogłoszeniem papieskiej
encykliki ekologicznej, na Forum Energetyki
Prosumenckiej ustanowiono wyróżnienie "Laur Prosumenta".
Pierwszymi laureatami nagrody prosumenckiej
zostali poseł Artur Bramora w kategorii "polityk",
prof. Maciej Nowicki w kategorii "autorytet" i red. Ewa
Podolska w kategorii "dziennikarz". Historia "poprawki
prosumenckiej" nie jest jeszcze zakończona, tworzy
się na naszych oczach, a idea, jaka za nią stoi, materializuje
się dzięki temu, że jest pamięć i pierwsze
wspólne doświadczenie.
|