Zmiany klimatu a zdrowie
Jak wynika z szacunków Światowej Organizacji
Zdrowia (WHO), zmiany klimatu powodują obecnie
bezpośrednio ponad 140 tys. zgonów rocznie,
przede wszystkim w Afryce i południowo-
-wschodniej Azji1. Prognozuje się, że do 2030 r.
liczba ta może wzrosnąć o 250 tys. zgonów
rocznie, spowodowanych m.in. malarią, stresem
cieplnym, biegunką i niedożywieniem2. W skali
globalnej bezpośrednie koszty ekonomiczne
zmian klimatu związane z pogorszeniem zdrowia
mogą wynieść nawet 4 mld dolarów rocznie3.
O wpływie zmian klimatu i towarzyszącym im
zjawiskom na zdrowie opowiada Krzysztof Skotak,
kierownik Ośrodka Zintegrowanych Badań
Środowiska IOŚ-PIB.
Według raportu Global Risks Report 2018, opracowanego
przez Światowe Forum Ekonomiczne, największym
zagrożeniem dla ładu i stabilizacji światowej
w perspektywie następnej dekady są ekstremalne
zjawiska pogodowe4. W związku z obserwowanymi
zmianami klimatu będą one nawiedzać nas coraz
częściej. Wyniki badań potwierdzają interakcje i powiązania
wskaźników zmian klimatu ze zdrowiem
populacji generalnej. Powiązania te mają zarówno
charakter bezpośredniego zagrożenia (przykładowo
zgony powodowane występowaniem ekstremalnych
zjawisk pogodowych, takich jak burze i tornada), jak
i pośredni (np. zachorowania na choroby przenoszone
wektorowo przez komary). Choroby wektorowe już
teraz stanowią ponad 17 proc. wszystkich schorzeń
zakaźnych, powodując ponad 700 tys. zgonów rocznie5.
Zdecydowana większość szacowanych skutków
zdrowotnych łączonych ze zmianami klimatu dotyczy
pośredniego wpływu i powiązanych złożonych procesów
ekologicznych (utrata bioróżnorodności, degradacja
ekosystemów) i społecznych (migracje ludności
i występowanie konfliktów na tle ekonomicznym i społecznym).
Zmiany klimatu determinują nasze zdrowie
Do najważniejszych globalnie skutków zdrowotnych
zmian klimatu zaliczyć należy choroby wodozależne,
przenoszone przez wektory (komary, kleszcze),
powodowane zanieczyszczeniem powietrza, choroby
będące konsekwencją przeżytych stresów związanych
ze zjawiskami ekstremalnymi oraz choroby wynikające z występowania wysokich temperatur
i susz.
– Mówiąc o wpływie zmian klimatu na ludzkie zdrowie,
nie sposób pominąć fal upałów. Przykładowo fala upałów
w sierpniu 2003 r. w Europie doprowadziła do 70
tys. zgonów w 12 krajach. Zmiany klimatu mają także
związek ze wzrostem występowania chorób alergicznych.
W czasie upałów przy stagnacji powietrza
i braku opadów rośnie stężenie alergenów i pyłków
w powietrzu. W ciągu ostatnich kilkunastu lat podwoiła
się liczba chorych na alergiczny nieżyt nosa i astmę
oskrzelową – komentuje Krzysztof Skotak, kierownik
Ośrodka Zintegrowanych Badań Środowiska IOŚ-PIB,
realizującego projekt Klimada 2.0. – Są to zmiany,
które w sposób pośredni skorelowane są ze zmianami
klimatu. Nie są one bezpośrednio kojarzone z danym
zjawiskiem, niemniej jednak zależności pomiędzy
wskaźnikami klimatycznymi i zdrowotnymi są bardzo
istotne.
Obserwowane zmiany temperatury, częstości występowania
opadów w powiązaniu z obserwowanymi
częstymi okresami stagnacji powietrza wpływają
bezpośrednio na poziom jego zanieczyszczenia,
który już obecnie stanowi poważne zagrożenie dla
zdrowia. Zmiany klimatu sprzyjają przemianom chemicznym
zachodzącym w atmosferze, ułatwiają ich
przenoszenie na duże odległości oraz następnie ich
depozycję. Głównymi zanieczyszczeniami powietrza
związanymi ze zmianami klimatu są ozon (tworzony
w wyniku reakcji fotochemicznych przy wzroście temperatury
i udziale promieniowania w obecności innych
związków chemicznych – prekursorów ozonu) oraz
pył zawieszony (emitowany m.in. w wyniku pożarów
lasów oraz wtórnego unosu z terenów suchych). Drobny
pył zawieszony jest klasyfikowany przez WHO na
pierwszym miejscu wśród środowiskowych zagrożeń
jako zanieczyszczenie powietrza istotnie zagrażające
zdrowiu i życiu. W przypadku pyłu trudno jest określić
bezpieczny poziom, poniżej którego nie obserwuje się
negatywnych skutków dla zdrowia6.
Główne zdrowotne zagrożenia klimatyczne dla Europy
Obecnie na kontynencie europejskim zidentyfikowano
cztery główne zdrowotne zagrożenia klimatyczne, które
mogą być traktowane odrębnie w ocenie ryzyka i nie
są łączone z bardziej ogólnymi wskaźnikami zmian klimatu. Są to temperatury ekstremalne, wspomniane już
choroby przenoszone przez wektory, choroby przenoszone
przez wodę i żywność oraz powodzie (dotyczy
zarówno powodzi przybrzeżnych, jak i rzecznych).
Faktycznie, zmiany klimatu poprzez niedobory wody
i susze na danych obszarach mogą mieć poważne
implikacje dla bezpieczeństwa żywnościowego i tym
samym poziomu ubóstwa poprzez wzrost cen żywności
i pośrednio wpływać na zdolności systemów
opieki zdrowotnej do radzenia sobie z pojawiającymi
się zagrożeniami dla zdrowia. – Często możemy spotkać się z dyskusyjnymi opiniami,
że zmiany klimatu pozytywnie wpłyną na polskie
rolnictwo. Faktycznie, scenariusze klimatyczne
wskazują na wydłużanie się okresu wegetacyjnego
w Polsce. Nie jest to w żaden sposób zaskakujące,
ponieważ takie tendencje obserwujemy już od dłuższego
czasu. W trzydziestoleciu 1971–2000 okres
wegetacyjny w Polsce trwał ok. 214 dni, natomiast
prognozuje się, że w okresie 2021–2050 ma on
trwać 230 dni, zaś w latach 2071–2100 – 255 dni.
Niemniej jednak warto zwrócić uwagę, że w naszych
warunkach klimatycznych o kondycji roślin decydują:
opady atmosferyczne i temperatura. W Polsce
obydwa te elementy mogą występować zarówno
w nadmiarze, jak i w niedoborze. Takie ekstrema
są niekorzystne dla rolnictwa. Jak wskazują obecne
scenariusze klimatyczne przygotowane przez badaczy
z naszego Instytutu, w Polsce możemy spodziewać
się wydłużenia się okresów susz oraz generalnego
wzrostu wysokości i intensywności opadów,
co może skutkować negatywnie na wielkość plonów
– dodaje Krzysztof Skotak, kierownik Ośrodka Zintegrowanych
Badań Środowiska IOŚ-PIB.
Wzrost częstotliwości występowania powodzi, gwałtownych
burz i huraganów jest kolejnym i powszechnie
odczuwalnym zagrożeniem dla zdrowia związanym
ze zmianami klimatu. W przypadku tych zjawisk
poza bezpośrednim zagrożeniem należy liczyć się
również z długoterminowym wpływem na jakość życia i nierzadko diagnozowanymi problemami psychicznymi
wynikającymi z utraty mienia oraz poczucia
bezpieczeństwa. Zdrowotne skutki zagrożeń klimatycznych
mogą być wzmacniane i modyfikowane
przez czynniki społeczne i ekonomiczne.
Wpływ zmian klimatu na zdrowie w populacji generalnej
nie jest równomierny. Badania naukowe
wskazują na grupy ludności szczególnie wrażliwe na
wpływ zmian klimatycznych, którego uwarunkowania
wynikają m.in. z istniejących nierówności społeczno-
-ekonomicznych, norm kulturowych czy czynników
fizjologicznych. Do grup tych należą dzieci, osoby
starsze oraz osoby z istniejącymi problemami zdrowotnymi,
w tym niepełnosprawni. Zmianami klimatu
dotknięte mogą być szczególnie osoby bezdomne,
biedne i zmarginalizowane społecznie. Dlatego niemal
pewne jest, że skutki zmieniającego się klimatu
w pierwszej kolejności dotkną najbiedniejsze i najbardziej
wrażliwe społeczności. Co więcej, szacuje
się, że wzajemne powiązania systemów klimatycznych
z ekosystemami i demografią mogą zaburzyć
obecne warunki rozwoju całych populacji.
1. J.M. Harris, B. Roach, A.-M. Codur, The Economics of Global Climate Change, Somerville: Global Development and Environment Institute 2017, s. 2.
2. http://www.who.int/publications/10-year-review/ health-guardian/en/
3. http://www.who.int/en/news-room/fact- -sheets/detail/climate-change-and-health
4. http://www3.weforum.org/docs/WEF_GRR18_Report.pdf
5. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/vector-borne-diseases
6. Pyły drobne w atmosferze. Kompendium wiedzy o zanieczyszczeniu powietrza pyłem zawieszonym w Polsce. BMŚ 2016, http://powietrze.gios.gov.pl/pjp/publications/card/2054
|